ÇOCUKLARDA DİL GELİŞİMİ VE ÖZELLİKLERİ

 

Çocuklarda dil gelişimi hakkında unutulmaması gereken ilk cümle şudur: Çocuk, duyarak telaffuz eder (TAKLİT).

 

Dil; insanın dünyadaki değerini belirleyen ve diğer canlılardan ayrılmasını sağlayan en önemli olgudur. Dil; kişinin duygularını, düşüncelerini, isteklerini bütün ayrıntılarıyla açığa vurmasını, yaşamını sürdürmesini mümkün kılar. 

 

Dil gelişim yolculuğunda çocukta önce alıcı dil, ardından ifade edici dil gelişir ve bu şekilde konuşma gerçekleşir. Alıcı dil, çevresel uyaranların anlaşılmasını ifade eder. İfade edici dil ise çocuğun bu uyaranlara karşı tepkiler vermesi demektir. Örneğin 1-2 yaşlardaki çocuk için alıcı dil, sorulduğunda vücudunun bölümlerini gösterebilmesi; ifade edici dil, “burun” “göz” demesidir.

 

Çocuğa yöneltilen dilin bebekçe olmaması, kelime telaffuzlarının değiştirilmemesi dil gelişimi için önemlidir. Yetişkin kelimeleriyle aynı telaffuzda fakat daha yavaş, daha sesli konuşmak doğru olacaktır. Yetişkinler, çocuklarla iletişim kurarken onlara yakın durmalı, aynı göz hizasında olmalıdır. Konuşma esnasında çocuklara isimleriyle hitap edilmelidir. Tüm bunların yanında çocukların sanal zamanı yani ekran süresi 2-3 yaşa kadar hiç olmamalıdır. Çocukların dil gelişimine dijital çevredeki görsel uyaranlar değil, sosyal çevredeki sözel uyaranlar katkılıdır.

DİL GELİŞİM EVRELERİ

0-6 AY “AGULAMA-BABILDAMA” EVRESİ:

0-6 ay sürecinde bebeklerin çıkardığı tüm sesler evrenseldir.İlk 2 ayda bebeklerde sadece ağlama ve agulama görülür. Sosyal iletişimlerini ağlamak yoluyla kurarlar. Tuvalet yaptıklarında, susadıklarında, acıktıklarında, korktuklarında, uyuyamadıklarında (...) ağlarlar.

2.aydan 4.aya kadar kuş gibi sesler çıkarırlar. Buna literatürde gıgıldama, cıvıldama denmektedir. 4. aydan 6.aya kadar babıldama dediğimiz bıh, bah, pah, pıh benzeri sesleri çıkarmaya başlarlar [Erkenden baba kelimesini öğrendiği sanılmasın :)]

İlk 6 ayda sesleri dinledikleri ve seslere tepki verdikleri görülür. Örneğin yüksek seste irkilmek, kendisiyle konuşulduğunda gülmek, ses duyunca emmesini hızlandırmak vb.

 

6-12 AY “HECELEME-ÇAĞILDAMA” DÖNEMİ 

Hayatlarının ilk yılını tamamlarken bebekler; duydukları sesleri tekrar edebilirler, hece yinelemelerini severler (ba-ba, de-de, ya-ya gibi). Anne sesini tamamen tanırlar. Bu süreçte yerel ses kazanımı tamamlanır, içinde bulunduğu kültürel konuşma biçimini alır. Ve bu şekilde dil öncesi gelişim evresi tamamlanır. Bundan sonraki evrelerde artık “dil gelişimi” gerçekleşecektir.

 

12-18 AY “TEK SÖZCÜK” DÖNEMİ 

Çocukların ilk kelimelerine ortalama olarak 12-15. aydayken rastlarız. 1 yaşla birlikte gerçek konuşmaya başlangıç görülür. Tek sözcük kullanarak çok fazla anlam kast ederler. Örneğin “al” kelimesini farklı farklı anlamlarda kullandıkları görülebilir. 

Ayda 1-3 arası yeni sözcük edinebilirler. Sorulduğu zaman vücudunun bazı bölümlerini gösterir. Konuşmaları sosyal iletişim amacı değil işaret amacı içerir. Bu durumun literatürdeki karşılığı “işaret amaçlı dil kullanımı”dır. 

 

18-24 AY “TELEGRAFİK KONUŞMA” DÖNEMİ

Bağlaç veya ek olmadan iki -ya da daha fazla- kelime ile anlamlı mesajlar oluşturabilmeye (telegrafik konuşmaya) başlarlar. Bu dönem çocuğunun sözcük dağarcığında patlama yaşanır. 18. ayda 20-30 kelime olan sözcük dağarcığı 24. ayda 150-200 kelimeye kadar çıkabilir. Nitelikli sosyal uyarana maruz kalan 1,5 - 2 yaş çocuğu, ayda 20-25 yeni sözcük öğrenebilir. 

 

24-60 AY “İLK GRAMER” DÖNEMİ

Çocukların 2. yaşında grameri uygun cümleler gelişmeye başlar:

• Bazı zamirler (ben, sen, benim, senin vb.),
• Bazı zarflar (içinde, yukarı, aşağısı, arkası vb.),
• Sorular (ne, ne zaman, kim vb.), 
• Olumsuz cümleler (yapmam, gitmem vb.)    kullandığı görülür.

3. yaşta kelime hazneleri 900-1000’e varabilir. 3 -veya daha fazla- kelimeli cümleler (örn: topu bana ver) kurabilir. Yakın geçmiş hakkında konuşur. Basit soruları (kim, nerede gibi) anlar ve yanıtlar.

4. yaşlarında çocuklar oldukça çok soru sorarlar. 1500-2000 kelime dağarcıkları vardır. Çevresinde anlatılanların çoğunu anlar. Konuyla ilgili hikayeler anlatır. Sesi nettir. Yetişkinlerle ve çocuklarla iletişim kurabilir.

5-6 yaşlarda çocukların konuşmasındaki gramer kurallarının %90’ı tamamlanır. Duygularını ifade ederler. Edilgen yapılı cümleler kurabilirler. “Çünkü”, “sonra”, “sadece”, “henüz”, “çoktan” vb. sözcükleri kullanabilirler. 

DİL GELİŞİMİ İÇİN AKTİVİTE ÖNERİLERİ

 

• 0-3 AY

Şarkı-ninni söylerken çocuğun mimiklerini taklit

Temel ihtiyaç saatlerini konuşma saatlerine çevirme

• 3-6 AY

Ce-e gibi oyunlarla karşılıklı iletişim

Çocuğa sık sık ismiyle seslenme

Çocuğun iletişim amaçlı seslerine (gülme,ağlama, bağırma) olumlu tepkiler verme

• 6-12 AY

Çocuk, dış sesleri fark ettiğinde onun ne olduğunu tanımlama

Günlük aktiviteleri için hep aynı kelimeyi kullanma (tutarlılık)

Kitaplarla tanıştırma ve kitaptaki nesneleri isimlendirme

Bir yetişkin süresi kadar cevap süresi tanıma

• 12-18 AY

Basit-kısa cümleler kurma

Doğal formda konuşma

Yavaş, anlaşılır, açık konuşma

Sözcük dağarcığı için tercihli sorular yöneltme

Konuşma taklidi yapabilmesi için oyuncak iletişim araçları edinme

• 18-24 AY

Yaptığınız aktiviteleri tanımlama ve açıklama

Birlikte resimli olay/nesne kartları oynama

Geçmiş-şimdi-geleceği konuşma

• 24-36 AY

Edat kullanma (içine, altında, üstünden vb.)

10’a kadar sayma

Yazmayı taklit için boya kalemleri ve kağıt verme

Diğer çocuklarla oyun fırsatları yaratma

Kitaptaki eylemleri tanımlayıp soru yöneltme

• 3-4 YAŞ

Zıtlık oyunları (Uzun-kısa vb.) oynama

Zaman belirten konuşmalar (dün,bugün vb.) yapma

Olaylar hakkındaki duygu ve hisleri konuşma

Çokça paylaşımda bulunma, karşılıklı sohbet etme

• 4-6 YAŞ

Tekerleme, hikaye uydurma

Sözcük bulma oyunları oynama

KAYNAKÇA