AKRAN ZORBALIĞINDA KURBAN/ZORBA/SEYİRCİ OLMAK
AKRAN ZORBALIĞI NEDİR?
Zorbalık bir şiddet türüdür. Tanımını ve ayrımını yapması zordur, zira pek çok saldırgan davranışı içerebilir. Zarar veren davranışta güç dengesizliği, kasıtlılık ve tekrar olması onu genel saldırganlıktan farklı kılar. Amaçlı olarak sürekli uygulanan güç dengesizlikleri anlamına gelen zorbalık, fiziksel veya sosyal statü açısından eşit iki birey arasında belli bir sıklığı olmaksızın yaşanan çatışma, tartışma ya da kavgalardan net bir şekilde farklıdır (Cornell & Bandyopadhyay, 2009; Farrington & Ttofi, 2009; Rigby, 2003; Salmivalli & Peets, 2009; Smith, 1997).
AKRAN ZORBALIĞINDA KURBAN OLMAK
Akran zorbalığında kurban kısa vadede şu belirtileri gösterir:
- Okuldayken derslere odaklanamama ve ardından gelen akademik başarısızlık
- Sık sık para ya da eşya kaybetme
- Tedirginlik bildirme
- Arkadaş çevresini değiştirme
- Vücutta çürük/sıyrık
- Okulda tartışma/kavgaya karışma
- Belli bir öğrenci grubundan kaçınma
- İlgi alanlarından uzaklaşma
- Okula gitmek istememe
Okulda akran zorbalığını fark etmek her ne kadar ilgili ana-babalar için güç olmayacaksa da doğrudan tanık olamadığımız bu problem bazen de çok iyi gizlenebilmektedir. Fark edilmemiş ve uzun süre maruz kalınmış zorbalık uzun vadede çocukta; okuldan kaçma, disiplin problemleri, zorbalık yapma, intikam alma, depresyon, kaçınma, düşük özsaygı, geri çekilme, kendini suçlama, intihar teşebbüsü olarak kendini gösterir.
Akran Zorbalığı Ailelere Öneriler
Çocuğunuzun zorbalığa uğradığından şüpheleniyorsanız öncelikle içgüdünüze kulak verip çocuğunuzla samimiyetle konuşmalısınız. Onunla iletişimde açık olun fakat ısrarcı olmayın. Arkadaşlarının kimler olduğunu, okuldaki kötü anılarını ondan öğrenin. Bu soruları gergin şekilde sormak çocuğunuzu anlatmak konusunda isteksizleştirebilir. Bu yüzden telaşa kapılmadan, kapılıyorsak da duygu geçişlerimizi ona yansıtmadan harekete geçmeli. İkinci olarak araştırıcı olmalısınız. Okuldaki öğretmenlerle konuşup onların gözlemlerinden faydalanmak değerli olacaktır.
Çocuğun zorbalığa uğradığı kesinleştiyse ona SÖYLEMEMENİZ gereken cümleler şunlardır:
- Kendini ezdirme
- Biz sana böyle mi öğrettik?
- Gösteririm ben ona
- Buna nasıl izin verdin?
- Daha önce neden anlatmadın?
Tercih edilen cümleler ise şunlardır:
- Oldukça zor bir durum seni anlıyorum
- Ben de daha önce benzer bir şey yaşamıştım
- Bu senin suçun değil
- Senin yanındayım
- O anda ne söylemeyi isterdin?
- O anda nasıl tepki vermek isterdin?
Eğer bizden öneri isterse; hayır diyebileceğini, ortamı terk edebileceğini, güvendiği bir öğretmeniyle durumu paylaşabileceğini söyleyebiliriz.
AKRAN ZORBALIĞINDA ZORBA OLMAK
Zorbaların ise standardize edilebilecek özellikleri yoktur. Çünkü zorbalar aynı zamanda kendileri de zorbalığa uğramış/uğrayan zorba-kurban tipte olabilirler. Bu yüzden zayıf, kilolu, çalışkan, çalışmayan, ailesi öfkeye fazlaca toleranslı, ailesi bizzat öfkeli, popüler, popüler olmayan, kız, oğlan (...) her çocuk zorba olabilir. Zorbalardaki ortak nokta zorbalık sergilediği özelliğinin (yaş, kilo, akademik başarı vb.) mağdur çocuktan üstün oluşudur. Zira yazının başında belirttiğim gibi; zorbalıkta güç dengesizliği şartı vardır.
Akran zorbalığı konusunda kurban çocuklar ön plandayken zorba çocuklar önemsenmez. Oysa zorba çocuğun destek görmemesi, onu gelecekte daha tehlikeli hale getirecektir. Zorba davranışlar gösteren çocuk yetişkinlikte diğer suçlara yönelme, sorumluluk almama, madde bağımlılığı vb. davranışlara yatkınlık gösterebilir.
Akran Zorbalığı Ailelere Öneriler
Peki ne yapılabilir? Öncelikle zorbalık davranışlarının onaylanmadığı tutarlı bir şekilde çocuğa gösterilmelidir. Bu, yaş grubuna göre konuşarak ya da yaşayarak yansıtılabilir. Saldırganlığın ve zorbalığın onaylanmadığı içeriğe sahip hikayeler, masallar anlatılabilir, oyunlar oynanabilir. Zorbalık boş ve niteliksiz geçen zamanda daha çok tetiklenir. Bu yüzden çocuğunuzla onun ilgisini çekecek oyunlar, sohbetler, aktiviteler deneyimlemeli; onun ilgi alanlarını geliştirmeye çalışmalısınız. En önemli noktaysa çocuğun olumlu davranışında da olumsuz davranışında da çocuk değil çocuğun davranışı yorumlanmalı. Örneğin çocuk kalemi düzgün tutup düzgün yazılar yazdığında “Sen harikasın” demek yerine “Ne kadar güzel tutuyorsun kalemi, tebrikler” demek. Veya çocuk kalemi başkasına batırdığında “Sen çok kötü bir çocuksun” demek yerine “Bu yaptığın çok kötü bir davranış” demek gibi.
Böyle olunca çocuk, yaptığı iyi davranışların da kötü davranışların da sonucunu deneyimleyecek, birbirlerinden farkını anlayacak. Bir yandan da kendisine olan saygı ve sevginin yitirilmediğini gördüğü için de duygusal bir boşluğa düşmeyecektir.
AKRAN ZORBALIĞINDA SEYİRCİ OLMAK
Tüm bu tabloda görünmeyen grup ise seyircilerdir. Zorbalık anında bulunan fakat izleyip müdahale etmeyen çocuk, seyircidir. Seyirciler zorbaya destek verebilmekte veya kurbanı korumak adına zorbaya karşı durabilmektedir. Bu iki farklı olası tutumundan dolayı seyircilerin zorbalık konusunda önemi büyüktür.
Akran Zorbalığı Ailelere Öneriler
Seyirci çocuklar bazen akran zorbalığı şikayetinde bulunabilirler. Çocuk, zorbalığı anlatmak istediğinde acele etmemeli, anlatılanlar karşısında sakin kalmalısınız. Seyirci olan çocuğu hem olaydan etkilenmemesi hem de size olanları tüm gerçekçiliğiyle anlatabilmesi için korkutmamak gerekir. Kendini güvende hissetmesini ve arkadaşının başına gelenleri anlatırken rahat olmasını sağlamalısınız.
Yararlanılan kaynaklar:
- Cornell, D. G., & Bandyopadhyay, S. (2009). The assessment of bullying. In S. R. Jimerson, S. M. Swearer, & D. L. Espelage (Eds.), Handbook of bullying in schools an international perspective (pp. 87-99). New York: Routledge.
- Uysal, H., Dinçer, H. (2012). Okul Öncesi Dönemde Akran Zorbalığı. Kuramsal Eğitimbilim Dergisi, 5(4), 468-483.
- Ural, B., Özteke, N. (2007). Okulda Zorbalık. Ankara, Kök Yayıncılık.
Psk. Dan. Elif AKYÜZ